دیابت چیست ، علت و دلایل ابتلا به دیابت و انواع بیماری دیابت

ما در این مقاله به بررسی دیابت چیست ، علت و دلایل ابتلا به دیابت و انواع بیماری دیابت می پردازیم پس در ادامه همراه ما باشید

مرض قند (دیابت) چیست؟

مرض قند (دیابت ملیتوس ) نوعی بیماری است که در آن غلظت قند خون بیشتر از حد طبیعی باشد.
این بیماری را یونانیان نامگذاری کردند؛ دیابت در یونانی به معنای تخلیه کردن است که در اینجا افزایش ترشح ادرار را منعکس می کند و ملیتوس به معنای شیرین همچون عسل و در اینجا نشانگر گلوکز موجود در ادرار است.

در اروپا و امریکا، از هر صد نفر دو نفر به مرض قند مبتلا هستند. با افزایش سن، احتمال ابتلا به مرض قند بیشتر می شود.
از هر صد نفری که بیش از شصت سال از سنشان می گذرد، بین چهار تا ده نفر گرفتار مرض قندند. با همه اینها، به نظر من، از هر دو نفر مبتلا به مرض قند، فقط یک نفر از بیماری خود آگاه است.

اختلال در تحمل گلوکز یا دیابت شیمیایی

سالیان سال، در مورد اینکه قند خون در چه سطحی طبیعی و در چه سطحی نشانه ابتلا به مرض قند تلقی می شود مناقشه ای درگیر بود.
سازمان جهانی بهداشت در حال حاضر سطح مبهمی از قند خون را شناسایی کرده است که در آن مقدار قند خون بیشتر از مقدار طبیعی، اما کمتر از مقداری است که بتوان شخص را مبتلا به مرض قند محسوب کرد.

این محدوده بین 8/7 و 1/11 میلی مول در لیتر ( 140 و 200 میلی گرم در دسی لیتر ) بعد از صرف غذاست و اختلالِ تحملِ گلوکز نامیده می شود

اختلالِ تحملِ گلوکز عبارت است از حالتی که در آن بدن نمی تواند بر گلوکز موجود در آن، به صورت کارآمدی فائق آید.
این حالت ممکن است به حالت طبیعی بازگردد،  تغییر نکند یا به سوی وخامت بیماری دیابت پیشرفت کند. افرادی که به اختلال تحمل گلوکز گرفتارند، بیش از افرادی که گلوکز را براحتی تحمل می کنند در معرض خطر مشکلات مربوط به قلب و گردش خون قرار دارند.

اگر به اختلالِ تحملِ گلوکز گرفتارند، بیش از افرادی که گلوکز را براحتی تحمل می کنند در معرض خطر مشکلات مربوط به قلب و گردش خون قرار دارند.
اگر به اختلالِ تحملِ گلوکز مبتلا باشید، بهتر است از برنامه غذایی مبتلایان به دیابت پیروی کنید. وزن متناسب با قدتان را حفظ و (پس از مشورت با مشاور پزشکی) مرتباً ورزش کنید.

دیابت کاذب

در ادرار برخی افراد، در مقایسه با ادرار دیگران، گلوکز براحتی آشکار می شود. تعیین مقدار گلوکز موجود در ادرار وظیفه کلیه هاست.
در شرایط عادی، یعنی وقتی گلوکز خون بین 4 و 8/7 میلی مول در لیتر (72 و 140 میلی گرم در دسی لیتر) است، هیچ گونه گلوکزی وارد ادرار نمی شود. اما، وقتی سطح قند خون بالا می رود، گلوکز بیشتر و بیشتری به ادرار وارد می شود.

آستانه ظهور گلوکز در ادرار در افراد متفاوت است. معمولاً وقتی مقدار قند خون شخص به 10 میلی مول در لیتر (180 میلی گرم در دسی لیتر) می رسد، در ادرار وی قند یافت می شود. هر چه آستانه کلیه ها بالاتر باشد، سطحی که گلوکز خون باعث مثبت شدن آزمایش گلوکز ادرار می شود، بالاتر می رود.

با همه اینها، اگر آستانه ظهور گلوکز در ادرار کمتر از حد معمول باشد، ممکن است فردی با مقدار طبیعی گلوکز خون به گلیکوزوری (وجود گلوکز در ادرار) مبتلا باشد. به این حالت، گلیکوزوری کلیوی می گویند و ممکن است به تشخیص دیابت کاذب منجر شود.
به همین دلیل است که در صورت لزوم، گلوکز خون فرد را بعد از نوشیدن یک نوشابه شیرین استاندارد، قبل از آنکه به او برچسب ابتلا به مرض قند بزنیم، اندازه می گیریم.

دیابت بیمزه

دیابت بیمزه، نوعی بیماری نادر است که به دلیل کمبود هورمون حفظ آب _ یعنی هورمون ضد ادرار- به علت ابتلا به بیماری مغزی یا اختلال غده هیپوفیز، رخ می دهد. نشانه های این بیماری عبارت اند از:
تشنگی، افزایش ترشح ادرار، زیاد آشامی (پلی دیپسی) و کاهش وزن؛ اما هیچ گلوکزی در ادرار وجود ندارد (دیابت= تخلیه کردن، اینسیپیدوس= بیمزه). این بیماری هیچ ارتباط به مرض قند ندارد.

کتاب حاضر درباره مرض قند است. از اینجا به بعد واژه دیابت را در برابر مرض قند به کار خواهم گرفت.

چرا گلوکز خون افزایش می یابد؟

در ادامه به بررسی دلایل افزایش گوکز خون می پردازیم و سپس به علت و دلایل ابتلا به دیابت می پردازیم

سوخت و ساز طبیعی گلوکز

برای پاسخگویی به پرسش بالا، ابتدا لازم است به سوخت و ساز طبیعی گلوکز بپردازیم. سوخت و ساز، به معنی عمل آوری شیمیایی مواد در داخل بدن است، غذاهای نشاسته ای یا قندی، به قندهای ساده، مثلاً گلوکز، فروکتوز و لاکتوز تجزیه می شوند.

این قندهای ساده، از روده به جریان خون وارد می شوند و از کبد به سایر نقاط بدن می روند، گلوکز منبع اصلی انرژی بدن آدمی است، اگرچه از دیگر قندها و همچنین از تجزیه چربیها و پروتئینها نیز ممکن است انرژی حاصل شود. تنها منبع انرژی مغز گلوکز است.

گلوکز قبل از اینکه به مصرف برسد، باید به سلولهای بدن وارد شود. گلوکز بدون کمک به انسولین قادر نیست وارد سلولهای بدن شود. در بیرون از سلولها مکان هایی به نام گیرنده وجود دارد که انسولین وارد آنها می شود.

گیرنده ها پس از دریافت انسولین سیگنالهایی را به سلول می فرستند تا حاملان گلوکز را فعال و گلوکز را به درون سلول هدایت کنند و به مصرف برسانند. گیرنده ها را می توان به سوراخ کلید روی در تشبیه کرد که روی دیواره سلول قرار دارند و انسولین در حکم کلیدی است که در را برای ورود گلوکز به درون اتاق باز می کند. گلوکز پس از ورود به داخل سلول یا به مصرف تولید انرژی می رسد و یا به نوعی ترکیب ذخیره ای به نام گلیکوژن تبدیل می شود.

انسولین

این هورمون یا پیک شیمیایی در مجموعه های کوچک سلولی به نام جزایر لانگرهانس در لوزالمعده ساخته می شوند. لوزالمعده غده ای است که در پشت معده، در قسمت عقب حفره شکم قرار دارد. انسولین درون سلولهای جزیره‌ ای ذخیره و به محض بالا رفتن سطح گلوکز در خون،  رها می شود. همواره قدری انسولین در داخل خون در حال گردش وجود دارد، اما این مقدار پس از صرف غذا تقریباً ده برابر می شود.

انسولین عمدتاً روی کبد، عضلات و بافتهای چربی تأثیر می گذارد.

کبد

در قرن گذشته پزشکان گمان می کردند که دیابت نوعی بیماری کبدی است. البته گمان آنها تا اندازه ای درست است. سلولهای کبد در حضور انسولین، گلوکز را از جریان خون جذب و به صورت گلیکوژن ذخیره می کنند. اگر مقدار انسولین کم باشد، کبد نمی تواند گلوکز را ذخیره کند و حجم بسیاری گلوکز در خون جاری خواهد بود. به همین دلیل است که در خون فرد مبتلا به دیابتی که درمانش آغاز نشده، مقادیر زیاد گلوکز یافت می شود. کمبود انسولین به تجزیه پروتئینها به گلوکز نیز می انجامد.

عضلات

عضلات به انسولین نیازمندند تا گلوکز را جذب و ذخیره کنند و به مصرف تولید انرژی برسانند. اگر هنگام انجام دادن حرکات ورزشی انسولین وجود نداشته باشد، وقتی ذخیره انسولین عضلات به پایان می رسد، گلوکز بیشتری جذب نمی کنند.

بافتهای چربی

سلولهای چربی به انسولین نیاز دارند تا فرآورده های حاصل از تجزیه چربی هضم شده را از جریان خون جذب و برای مصارف بعدی در آینده ذخیره کنند. در غیاب انسولین، ذخایر چربی به اسیدهای چرب تجزیه می شوند و به جریان  خون راه می یابند.

انسولین همه کاره

در بدن فرد مبتلا به دیابت، انسولین به مقدار کافی وجود ندارد و در غیاب انسولین، گلوکز ذخیره نمی شود یا برای تولید انرژی به مصرف نمی رسد.

گلوکز حاصل از مصرف غذا در جریان خون وارد می شود و کبد از منابع ذخیره خود گلوکز بیشتری آزاد می کند؛ چربی بدن به اسیدهای چرب، و پروتئینها به گلوکز تجزیه می شوند. مقدار گلوکز در جریان خون افزایش می یابد و به درون ادرار راه می یابد. وزن بدن کم می شود.

 

انواع گوناگون دیابت

تا اینجا نیک آشکار شده که علت دیابت کم شدن انسولین در بدن است. اما وقتی امکان اندازه گیری دقیق مقدار انسولین در خون فراهم آمد، دو دسته  عمده مشخص شدند.

عده ای که در واقع در خونشان هیچ گونه انسولینی موجود نبود و اکثر شان را افراد جوان و باریک اندام تشکیل می دادند. اما در دسته دیگر، سطح انسولین بسیار بالا بود و بیشتر آنها را افراد بالای سی سال و چاق تشکیل می دادند. همه آنها به دیابت مبتلا بودند. موضوع از چه قرار بود؟

جواب این پرسش در گیرنده های انسولین و سیگنالهای ارسالی آنها به هنگام پیوستن انسولین به گیرنده ها نهفته است. تحقیقات اخیر نشان داده است که برخی از خانواده های مبتلا به دیابت، نقائص به ارث می برند که به ارسال سیگنالهای شیمیایی گیرنده های انسولین به سلول مربوط است.

این عده در برابر عمل انسولین مقاومت می کنند و مثل این می ماند که کلید وارد سوراخ کلید می شود اما قفل در را برای ورود گلوکز به درون سلول باز نمی کند. این نقصهای مربوط به ارسال سیگنالهای شیمیایی در درصد کمی از مبتلایان به دیابت یافت می شود. اما، به نظر می رسد که اختلالات مربوط به گیرنده های انسولین شایعتر است. مثلاً، در افراد چاق گیرنده های انسولین کارایی کمتری دارند. این افراد برای غلبه بر مشکل خود به انسولین بیشتری نیاز دارند. غلظت زیاد انسولین خود ممکن است باعث کم شدن کارایی دستگاه گیرنده شود.

برش عرضی میکروسکوپی نمایانگر  جزایر لانگرهانس

دیرتر ترشح شود تا بتواند با نوع غذای مصرفی کنار بیاید یا شاید هم نظم طبیعی تولید انسولین مختل شود. هرگاه در افرادی، تولید انسولین بتدریج از بین برود و این عده برای غلبه بر مقاومت انسولین، به انسولین بیشتری نیاز داشته باشند، دشواریهایی پدید می آید.

برای دسته بندی انواع گوناگون دیابت، سالها بحثهای مفصلی درگرفت. امروزه کاملاً روشن است که دیابت از علل مختلفی ناشی می شود که نتیجه نهایی آنها یکسان است و آن بالا رفتن بیش از اندازه سطح گلوکز در خون راست.
در حال  حاضر دیابت را به دو نوع اصلی، دیابت وابسته به انسولین (IDDM) و دیابت مستقل از انسولین (NIDDM)، تقسیم می کنند.

دیابت وابسته به انسولین

این نوع دیابت را دیابت نوع اول یا دیابت کم سالان نیز می نامند. قاعدتاً دیابت وابسته به انسولین افراد زیر 30 سال، از جمله کودکان را گرفتار می کند.
این نوع دیابت با فقدان انسولین توأم است؛ شروع آن ممکن است ناگهانی و همراه با نشانه های شدید باشد. تنها درمان این نوع دیابت تزریق انسولین است. این نوع دیابت در یک نفر از هر 400 نفر دیده می شود.

دیابت مستقل از انسولین

این نوع دیابت را دیابت نوع دوم یا دیابت بزرگسالان نیز می گویند. دیابت مستقل از انسولین معمولاً افراد سالمند را که غالباً اضافه وزن دارند، گرفتار می کند، غلظت انسولین خون در این افراد ممکن است در ابتدا بالا باشد، اما در نهایت افت خواهد کرد.

در این افراد، به نظر می آید که گیرنده های انسولین و سیستم ارسال سیگنال دستخوش اشکال است. احتمالاً، علت دیابت مستقل از انسولین، آمیزه ای است که از علل مختلف دیابت. این نوع دیابت معمولاً در آغاز ملایم است و نشانه های آن ممکن است به طرز غافل گیرکننده ای شدت یابد.

در ابتدا، دیابت مستقل از انسولین با پرهیز غذایی، بخصوص از طریق کم کردن وزن، با یا بدون مصرف قرصهای کاهنده  گلوکز، درمان پذیر است.

معمولاً در این موارد به تزریق انسولین نیازی نیست، گرچه نهایتاً ممکن است در مبتلایان به دیابت مستقل از انسولین، ضرورت یابد. به همین دلیل است که برخی صاحبنظران به دلیل غیر دقیق بودن عبارت «دیابت مستقل از انسولین» با آن موافق نیستند.

چرا به دیابت مبتلا شدید؟

یکی از پرسش های دیابتی ها علت و دلایل ابتلا به دیابت هست در ادامه ما به به بررسی عوامل بروز دیابت و علت و دلایل ابتلا به دیابت می پردازیم
در برخی خانواده ها، نقایص ژنتیکی دقیق در سیستم های سیگنال گیر انسولین شناسایی شده است (به چند صفحه قبل مراجعه کنید). اگر یکی از دوقلوهای یکسان (تک تخمکی) به این نوع دیابت مبتلا باشد،  دیگری نیز تقریباً  همواره مبتلا خواهد شد.

اگر به دیابت مستقل مبتلا باشید، حدود 25 درصد بستگان درجه اول (والدین، خواهران، برادران یا فرزندان) شما نیز به این بیماری مبتلایند یا مبتلا خواهند شد.

اگر خود و همسرتان به دیابت مستقل از انسولین مبتلا باشید، احتمال ابتلای فرزندتان به دیابت سه به چهار است. اگر فقط یکی از والدین به دیابت مبتلا باشد، احتمال ابتلای فرزند به دیابت یک به هفت خواهد بود.

دیابت مستقل از انسولین با نشانگرهای ژنتیکی خاص بستگی دارد. اگر حاوی این نشانگر باشید، احتمال ابتلای شما به دیابت نسبت به کسانی که فاقد این نشانگرها هستند، بیشتر است.

اگر دو فرد مبتلا به دیابت مستقل از انسولین با هم ازدواج کنند، احتمال ابتلای فرزند آنها به دیابت یک به چهار است.

از هر هفده فرزند متعلق به پدران مبتلا به د یابت مستقل از انسولین یکی به دیابت مبتلا می‌ شود. اگر مادر به دیابت مستقل از انسولین مبتلا باشد، احتمال ابتلای فرزند به دیابت یک به صد است.

سایر عوامل

بدن آدمی دارای نوعی سازوکار ایمنی است که به مواد بیگانه، از جمله باکتریها، حمله می کند. گاهی بدن به اشتباه به سلولهای خود نیز حمله می کند. سلولهای تولیدکننده انسولین ممکن است به این طریق از بین بروند. عفونتهای ویروسی ممکن است آغازگر چنین واکنشی باشند.

جمع بندی علت و دلایل ابتلا به دیابت

• دیابت (مرض قند) نوعی بیماری است که در آن گلوکز خون از حد طبیعی تجاوز می کند.
• کم شدن انسولین به بالا رفتن گلوکز خون منجر می شود. انسولین بر گیرنده های انسولین روی سلولها- بخصوص بر سلولهای کبد، بافت چربی و عضلات- تأثیر می گذارد.
• کمبود انسولین ممکن است مطلق یا نسبی باشد. اگر لوزالمعده انسولین تولید نکند، انسولین به طور مطلق وجود نخواهد داشت و اگر انسولین تولید شده به حد کافی به گیرنده های انسولین نچسبد، مقدارش به طور نسبی کم خواهد بود.
• دیابت وابسته به انسولین با فقدان مطلق انسولین همراه است. این نوع دیابت معمولاً در افراد جوان با نشانه های حاد مشاهده می شود. در این صورت،  درمان با انسولین ضروری است.
• دیابت مستقل از انسولین معمولاً با کمبود نسبی انسولین همراه است. این نوع دیابت بیشتر افراد سالخورده ای را گرفتار می کند که اضافه وزن دارند و نشانه های بیماری در آغاز آن ممکن است ضعیف باشد. این نوع دیابت ممکن است به پرهیز غذایی یا قرصهای مخصوص دیابت پاسخ دهد.
• بعضی افراد به نوعی دیابت مبتلایند که به هیچ یک از این دو نوع مربوط نمی شود. دیابت آنها را نیز می توان به شیوه انواع کاملاً مشخص و تعریف شده دیابت درمان کرد.